NAUKOWA EDYCJA KRYTYCZNA PISM ROZPROSZONYCH TADEUSZA MICIŃSKIEGO W CZTERECH TOMACH: ESEJE, LIRYKA, PUBLICYSTYKA

Numer: 1aH 15 0322 83

 

OPIS PROJEKTU

Tadeusz Miciński jest jedynym klasykiem literatury Młodej Polski, którego dzieła nie zostały zebrane i opublikowane w zwartej formie. Pisarz, zaliczany do najświetniejszych liryków i powieściopisarzy epoki, interpretowany jest w podręcznikach oraz pracach badawczych na podstawie tekstów znanych. Tymczasem ogromna część jego dorobku poetyckiego i eseistycznego pozostaje rozproszona, nie jest znana kompletna lista jego utworów poetyckich i prozatorskich. Zawiniły tu długoletnie zaniedbania edytorskie, lecz i to, że autor Nietoty w ostatnich latach życia, pisał i publikował w ogarniętej rewolucją Rosji, gdzie zginął tragicznie w 1918 roku.

Celem projektu jest publikacja w 4. tomach poezji, esejów i publicystyki Micińskiego. Z pewnością zasługuje on na uwagę jako publicysta i działacz społeczny, a nie jedynie autor W mroku gwiazd, dramaturg czy powieściopisarz. Wydanie – do dziś skazanych na zapomnienie – tekstów lirycznych, eseistycznych i publicystycznych odsłoni nową twarz tego czołowego pisarza epoki Młodej Polski.

Wczesną wiosną 2018 roku przypada setna rocznica śmierci pisarza. Projekt edycji jego Pism rozproszonych doskonale wpisze się w obchody tej rocznicy.

Miciński publikował między innymi na łamach „Życia”, „Nowej Gazety”, „Ludzkości”, „Przeglądu Narodowego”, „Kuriera Warszawskiego”, „Prawdy”, „Kuriera Porannego”, „Tygodnika Ilustrowanego”, „Krytyki”, „Kłosów Ukraińskich”, „Sztuki”, „Świata”, „Słowa Polskiego”, „Turysty Polskiego”, „Głosu Narodu”, „Głosu Warszawskiego”, „Wsi Ilustrowanej”. W czasie I wojny światowej ogłaszał swe teksty w Moskwie („Echo Polskie”, „Gazeta Polska”) oraz w Piotrogrodzie („Głos Polski”, „Dziennik Polski”, „Polskie Siły Zbrojne”). Wiadomo, że współpracował również z prasą rosyjską („Ruskoje Słowo”, „Russkije Wiedomosti”, „Utro Rossiji”, „Nowoje Wremja”).

  

Plan badań i szczegółowe cele są następujące:

1. Skompletowanie pism publicystycznych Micińskiego (potrzebne będą nowe, za-krojone na szeroką skalę kwerendy biblioteczne, głównie w Moskwie, Mińsku, Wilnie, Kijowie, w Rosji, gdzie spędził on ostatnie 4 lata życia),
2. Opracowanie teksów z uwzględnieniem i odnotowaniem zmian wprowadzanych w danym artykule lub szkicu pisarza (umiarkowane uwspółcześnienie języka, zachowujące różnego rodzaju niuanse młodopolskiej maniery stylistycznej);
3. Sporządzenie przypisów do poszczególnych tekstów, wyjaśniających nie tylko trudne bądź obce słownictwo czy mało znane, zapomniane dziś nazwiska, lecz także kontekst danego eseju. W tym przypadku konieczne będą obszerne i liczne przypisy. Ich wzór stanowić będą przypisy do nowego wydania drugiej powieści pisarza Xiądz Faust (Kraków 2008), opracowane przez Wojciecha Gutowskiego lub do religioznawczego traktatu Walka o Chrystusa (Białystok 2011) opracowane przez Marcina Bajkę;
4. Opisanie wewnętrznej struktury oraz budowy poszczególnych tekstów publicystycznych, a następnie ich interpretacja, osadzenie w kontekście twórczości literackiej i postawienie wniosków związanych z analizą kultury polskiej i europejskiej;
5. Napisanie ośmiu Wstępów (w każdym z czterech tomów znajdą się dwa wstępy krytyczne, napisane przez dwóch autorów).
6. Przygotowanie tomów do druku, w nakładzie pozwalającym na ogólnopolską i środkowo-europejską dystrybucję (500 egzemplarzy każdy), w wydawnictwie gwarantującym solidność i profesjonalizm wydania.

Popularyzacja wyników projektu obejmie przede wszystkim internetową publikację każdego z tomów edycji [dwa lata po publikacji książkowej].

Projekt zdecydowanie zmieni obraz życia i twórczości Tadeusza Micińskiego, stając się przyczynkiem do stworzenia pierwszej całościowej biografii pisarza lub książki o charakterze monograficzno-biograficznym (próbą takowej, niezbyt udaną, choć posiadającą pewne walory, była książka Jerzego Tyneckiego Inicjacje mistyka. Rzecz o Tadeuszu Micińskim, Łódź 1976). Ponadto projekt przyniesie wymierne efekty w postaci uzupełnienia wiedzy na temat kolonii polskiej w Moskwie w latach 1915–1918 oraz stosunków polsko-rosyjskich w czasie I wojny światowej. Zasadniczym jednak celem projektu jest dopełnienie wiedzy o przemianach najważniejszych twórców epoki Młodej Polski: przed i po 1905 oraz 1914 roku. Wydanie tak obszernego zbioru tekstów Micińskiego – pisarza znanego tylko częściowo, a przecież uważanego za klasyka – zmieni, skoryguje również obraz epoki, pozwoli, bodaj częściowo, napisać historię literatury tej epoki [szczególnie lat 1905–1918] na nowo.

Specjalnym walorem proponowanej edycji jest to, iż uruchamia ona szeroki kontekst komparatystyczny: Miciński tworzył poza Polską, w środowisku, gdzie oddziaływali na niego moderniści rosyjscy, pisarze białoruscy, kultura ukraińska i litewska oraz kultury innych nacji włączonych w wielki proces rewolucji. Chyba nigdy wcześniej literatura Młodej Polski nie była

oglądana w świetle wschodnioeuropejskiego modernizmu w tym właśnie wojennym okresie. Metodologia badawcza zastosowana w projekcie powinna mieć zarówno klasyczny, jak i nowatorski charakter. Z jednej strony zastosujemy klasyczną analizę motywu i symbolu. Konieczne będzie drobiazgowe przenoszenie tekstów pisarza z pierwotnych źródeł do nowego, zbiorowego wydania jego pism przy wykorzystaniu dostępnych analiz tekstologicznych, uwspółcześnienia polszczyzny z zachowaniem właściwych dla epoki (przede wszystkim dla samego Micińskiego) odchyleń stylistycznych od współczesnego uzusu językowego.

Do szczegółowej analizy utworów pisarza wykorzystamy nowatorskie metodologie badawcze: imagologię [rozumianą jako studia nad obrazem „innego”, innego narodu, człowieka, kultury] i studia postkolonialne [a specjalnie tę ich część, która pozwoli w nowy sposób zrekonstruować obraz Rosjan i Rosji w pisarstwie Micińskiego]; ze względu na specyfikę okresu, którego dotyczy projekt [rewolucja w Rosji, I wojna światowa] wykonawcy projektu sięgną również po studia nad obrazem mężczyzny i kobiety w literaturze. Uruchomią szeroki kontekst współczesnej komparatystyki, ze szczególnym akcentem na literatury wschodniosłowiańskie i kultury imperium rosyjskiego.

Wykorzystanie nowych narzędzi metodologicznych nie wpłynie na zasadniczy cel projektu: wydobycie i publikację rozproszonych tekstów klasycznego pisarza Młodej Polski. W celu realizacji komparatystycznej i edytorskiej części projektu niezbędne będzie włączenie do współpracy przy jego realizacji badaczy z Moskwy, Kijowa, Mińska, Wilna. Powołany zostanie Międzynarodowy Zespół Współpracowników Projektu, w skład którego zgodzili się wejść: Moskwa: dr hab. Jerochina O. Wiktorowna – docent w Katedrze Historii Ojczystej i Kulturologii, Państwowy Uniwersytet Moskiewski im. M.A. Szołochowa; Kijów: dr hab. Mariya Bracka – Narodowy Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki, Katedra Polonistyki; Mińsk: dr Nikołaj Chmialnicki – Państwowy Uniwersytet w Mińsku; Wilno: prof. Andrzej Baranow – Litewski Uniwersytet Edukologiczny]. Wszyscy badacze są stałymi współpracownikami Katedry Badań Filologicznych „Wschód–Zachód”; będą członkami Komitetu Naukowego edycji, a ich wkład zostanie udokumentowany w IV tomach [autorski, edytorski, kwerendy]. Metodologiczny wachlarz ujęć poszerzony zostanie o spojrzenie badaczy z Europy Środkowo-Wschodniej. Ich spojrzenie na studia postkolonialne czy badania nad stereotypami kulturowymi [imagologia] reprezentuje inną optykę niż ta dominująca w polskich badaniach.

Projekt ma zasadnicze, ogromne znaczenie dla kultury narodowej. Pisarstwo Tadeusza Micińskiego obraca się przede wszystkim wokół następujących spraw: kształtu Europy i jej kultury po I wojnie światowej i rewolucji, perspektyw rozwoju kultury narodowej: niepodległości, idei samorozwoju i przedsiębiorczości, charakteru narodowego Polaków; ich stosunku do narodów sąsiednich.

O PISARZU

Miciński z powodzeniem łączył tematykę religijną, antropologiczną, metafizyczną z problematyką społeczną, narodową i polityczną. W sposób konsekwentny eksperymentował też w sferze estetyki [stąd między innymi uznanie dla jego dzieł u takich pisarzy, jak Witkacy]. Był również społecznikiem, w pierwszych latach XX wieku niestrudzenie wygłaszającym odczyty o „źródłach duszy polskiej” i o „Królu Duchu – Jaźni”, zaś w przededniu wybuchu Wielkiej Wojny – o księciu Józefie i Napoleonie. Entuzjastycznie przyjmował wszelkie inicjatywy mające na celu poprawę jakości życia ludzkiego, nie ograniczając się tylko do poprawy poziomu, jakości życia (gimnastyka, sport, taniec rytmiczny, higiena, łaźnie publiczne, kąpiele morskie, nowe, znacznie praktyczniejsze stroje kobiet). Będąc maksymalistą moralnym, pragnął również poprawy jakości życia duchowego. W swych tekstach publicystycznych wypowiadał się na przykład na takie tematy jak: malarstwo i sztuka (m.in. szkice i polemiki: Malarstwo wizyjne, Spór o „Pochód na Wawelu”. Apologia Wawelu), wychowanie młodzieży (Współczesna młodzież polska), rola teatru w kształtowaniu postaw, teoria teatru (Teatr świątynia, Znaczenie rytmu, Misterium zwiastowania), rozwijającego się prężnie taternictwa i turystki górskiej (Nieszczęścia w Tatrach). Wielką, niedocenioną i niewyzyskaną wartość stanowią teksty „rosyjskie”, czyli te, które powstały w Moskwie i Piotrogrodzie w czasie I wojny światowej. Miciński zdaje w nich relacje z frontu wschodniego, pisze o Polakach i polskich oddziałach służących w armii rosyjskiej, opisuje obrady „parlamentu wojennego”, rosyjski Rząd Tymczasowy Gieorgija Lwowa, a następnie Aleksandra Kiereńskiego. Uczestniczy w moskiewskim zjeździe Tatarów rosyjskich, entuzjastycznie przyklaskując ich dążeniom wolnościowym, snując paralele polsko-tatarskie (zob. jego mowę – ilustracja) .

Wszystkie te reportaże, manifesty, relacje, szkice i artykuły, zostaną udostępnione badaczom: literaturoznawcom, historykom, a także czytelnikom, stanowią bowiem unikalne, cenne dziedzictwo kultury z epoki wielkich przemian świadomości – nie tylko polskiej, ale i światowej.

ZESPÓŁ:

Dr Marcin Bajko – kierownik projektu

Prof. dr hab. Wojciech Gutowski – wykonawca

Prof. dr hab. Jarosław Ławski – wykonawca

Dr hab. Anna Wydrycka – wykonawca

Dr Urszula M. Pilch – wykonawca

Dr hab. Dariusz Kulesza, prof. UwB – wykonawca

Prof. dr hab. Olga Jerochina (Moskiewski Pedagogiczny Uniwersytet Państwowy) – wykonawca

 

WSPÓŁPRACA:

W pracach nad projektem udział weźmie również 5-osobowy Zespół Doktorantów z zaangażowanych w edycję uczelni: Uniwersytetu w Białymstoku, Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

Doktoranci zdobywać będą doświadczenie w zakresie:

– naukowej edycji tekstu z przełomu XIX i XX wieku;

– prowadzenia kwerend bibliotecznych [materiał czasopiśmienniczy z epoki Micińskiego];

– sporządzania opisu bibliograficznego i analizy filologicznej tekstów z okresu 1896–1918.

Doktoranci:

1. mgr Rafał Milan, UJ
2. mgr Agnieszka Skura, UKW
3. mgr Urszula Adamska, UwB
4. mgr Sebastian Kochaniec, UwB
5. mgr Piotr Drozdowski, UwB

 

PLANOWANE EFEKTY:

Cztery tomy Pism rozproszonych Tadeusza Micińskiego:

1. I – lata 1896–1908: eseje i publicystyka [2017]
2. II – lata 1909 – lipiec 1914: eseje i publicystyka [2018]
3. III – lata 1914–1918: eseje i publicystyka [2019]
4. IV – poezje rozproszone: 1896–1918 [2019]

Dwa tomy studiów zbiorowych poświęconych twórczości Micińskiego.

– Bibliografia twórczości Tadeusza Micińskiego – wersja nowa, pełna – w Internecie, na specjalnej stronie.

– Studia publikowane w specjalistycznych recenzowanych, punktowanych czasopismach i książkach; tom studiów o Micińskim.

Każdy z publikowanych tomów edycji Pism rozproszonych 2 lata po publikacji książkowej będzie opublikowany w wersji elektronicznej [w repozytorium]. Po zakończeniu projektu – sto lat po śmierci Tadeusza Micińskiego – cały jego dorobek będzie dostępny badaczom i czytelnikom.