Projekt realizowany przez Książnicę Podlaską im. Łukasza Górnickiego
we współpracy
z Katedrą Badań Filologicznych „Wschód – Zachód”

Nr rej. projektu: 11H 12 0335 81
Kierownik projektu: prof. dr hab. Jarosław Ławski
(Katedra Badań Filologicznych „Wschód – Zachód”, Uniwersytet w Białymstoku)

Główne założenia
Generalnym założeniem projektu Krytyczna edycja naukowa „Pism rozproszonych” Zygmunta Glogera jest wydanie w formie III-tomowej edycji ponad ośmiuset artykułów tego wybitnego badacza i literata, pisanych na przestrzeni jego całego życia (1845-1910) do ponad sześćdziesięciu najważniejszych czasopism społecznych i kulturalnych XIX wieku.
Edycja ta służyć ma przywróceniu nauce i obiegowi czytelniczemu efektów wieloletniej pracy doskonałego pisarza, badacza o niezwykle różnorodnych zainteresowaniach, a ponadto bystrego obserwatora i komentatora życia codziennego drugiej połowy XIX wieku i pierwszej dekady wieku XX. Relacje, opisy i analizy Glogera stanowią lekturę ciekawą i ważną co najmniej z trzech powodów:
Autor poświęca w swych artykułach szczególną uwagę terenom i mieszkańcom Podlasia, Mazowsza, Polesia i Żmudzi. Ten nadzwyczajny w swej dokładności i różnorodności poruszanych kwestii opis (dziś można go zaklasyfikować jako: etnograficzny, historyczny, archeologiczny, krajoznawczy, socjologiczny, komparatystyczny) stanowi unikalne źródło wiedzy o historii i kulturze tych regionów, a także świadectwo ich wielo-/transkulturowości;
Gloger, ze względu na rozpiętość zainteresowań i typową dla dziewiętnastowiecznych badaczy omnikompetencję, daje w swoich tekstach złożony, mozaikowy obraz całej swej epoki. Rozproszone w ówczesnych periodykach, zapomniane i zlekceważone, drobne artykuły Glogera stanowią dziś dla nas równie cenne źródło wiedzy, co jego teksty wydane w formie wydawnictw zwartych, wciąż czytane, cenione i wznawiane. Informacje podawane przez Glogera, często przekraczają granice jednej dyscypliny, dlatego na przykład wiele jego tekstów etnograficznych będzie ważnym punktem odniesienia dla literaturoznawców, wiele relacji z wypraw archeologicznych zawiera bogate opisy społeczeństwa etc.
Wysoko należy ocenić estetyczne walory Pism rozproszonych. Gloger odznaczał się niewątpliwym talentem pisarskim i jego relacje mogą być czytane jako doskonała literatura faktu, nierzadko posiadająca cechy reportażu. Pisma rozproszone zawierają także wiersze, eseje, błyskotliwe felietony. Z całą pewnością warto spojrzeć na Glogera jako na twórcę literatury.
Co najistotniejsze: teksty te  nie były dotąd publikowane jako całość ani też wznawiane  od czasów Glogera.

Zespół Badawczy „Glogerianum”:
Zespół badaczy powołany do przygotowania edycji obejmuje następujące osoby:
1.  prof. dr hab. Jarosław Ławski, Uniwersytetu w Białymstoku – kierownik projektu, badacz literatury XIX wieku, edytor tekstów XIX-wiecznych (między innymi Maria A. Malczewskiego, Agaj-Han Z. Krasińskiego, Niedokonany T. Micińskiego), autor czterech monografii, edytor Horsztyńskiego Juliusza Słowackiego w serii „Biblioteki Narodowej”, członek Komitetu Nauk o Literaturze PAN;
2.  prof. dr hab. Anna Sitarska, wykonawca projektu, stała współpracowniczka Książnicy Podlaskiej, redaktorka naukowa pisma „Bibliotekarz Podlaski”, em. pracowniczka naukowa Uniwersytetu w Białymstoku – autorka wielu bibliografii i opracowań monograficznych z dziedziny literaturo- i bibliotekoznawstwa;
3.  mgr Jan Leończuk – wykonawca projektu, dyrektor Książnicy Podlaskiej im. Łukasza Górnickiego, wydawca literatury pięknej i prac naukowych z zakresu literaturo- i bibliotekoznawstwa, redaktor naczelny „Bibliotekarza Podlaskiego”, almanachu „Epea”, „Rocznika Zabłudowskiego”. Koordynator badań terenowych nad folklorem Podlasia w latach 1975-1980, które prowadził jako pracownik naukowy Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku;
4.  mgr Grzegorz Kowalski – główny wykonawca projektu, pracownik naukowy Działu Naukowego, Wydawnictw i Promocji w Książnicy Podlaskiej im. Łukasza Górnickiego, doktorant na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu w Białymstoku, autor książki Duch w osobie. Bohater w dramatach Juliusza Słowackiego(Białystok 2012), członek komitetu redakcyjnego Naukowych Serii Wydawniczych: „Czarny Romantyzm” i „Colloquia Orientalia Bialostocensia” oraz Naukowego Projektu Wydawniczego „Przełomy/Pogranicza”.
5.  dr Łukasz Zabielski – wykonawca projektu, pracownik naukowy Działu Naukowego, Wydawnictw i Promocji w Książnicy Podlaskiej im. Łukasza Górnickiego, redaktor naczelny pisma „Bibliotekarz Podlaski”, członek komitetu redakcyjnego Naukowych Serii Wydawniczych: „Czarny Romantyzm” i „Colloquia Orientalia Bialostocensia” oraz Naukowego Projektu Wydawniczego „Przełomy/Pogranicza”.
6.  mgr Daniel Znamierowski – wykonawca projektu, kierownik Działu Naukowego, Wydawnictw i Promocji w Książnicy Podlaskiej im. Łukasza Górnickiego, edytor i redaktor tekstów z zakresu literatury pięknej oraz literaturo- i bibliotekoznawstwa, członek redakcji „Bibliotekarza Podlaskiego” oraz almanachu „Epea”. Redaktor i technik komputerowy.

Współpracownicy projektu:
– dr Anna Janicka – Uniwersytet w Białymstoku;
– mgr Jolanta Dragańska – doktorantka Uniwersytetu w Białymstoku
– mgr Urszula Adamska – doktorantka Uniwersytetu w Białymstoku
– dr Michał Siedlecki – KBF „W-Z”;

Konsultanci naukowi projektu
Ponieważ badania Glogera miały charakter interdyscyplinarny, obejmowały swoim obszarem region dzisiejszej Polski, Białorusi, Litwy, Ukrainy, konieczne okazało się powołanie międzynarodowego zespołu konsultantów. W jego skład wchodzą:
1.  Prof. Rościsław Radyszewski, kierownik Katedry Polonistyki Narodowego Uniwersytetu im. Tarasa Szewczenki w Kijowie;
2.  Prof. Swietłana Musijenko, polonistka i białorutenistka, profesor Państwowego Uniwersytetu im. Janki Kupały w Grodnie, dyrektor Międzynarodowego Instytutu im. Adama Mickiewicza;
5.  Dr hab. Mariya Bracka, filolog, slawistka, z Narodowego Uniwersytetu im. Tarasa Szewczenki w Kijowie;
6.  Dr Joanna Dziedzic, rusycystka w Instytucie Filologii Słowiańskiej UwB;
7.  Dr Anna Janicka, Zakład Literatury Pozytywizmu i Młodej Polski Uniwersytetu w Białymstoku;
8.  Dr Piotr Chomik, Uniwersytet w Białymstoku, specjalista od historii Kościołów wschodnich;
9.  Prof. Włodzimierz Szturc, mitoznawca i komparatysta z Uniwersytetu Jagiellońskiego;
10.  Dr hab. Halina Krukowska, prof. em. UwB, specjalistka w zakresie literatury XIX wieku.

Cel naukowy projektu
Zygmunt Gloger to znakomita postać kultury polskiej, związana miejscem urodzenia, życiem i działalnością z Podlasiem i wschodnimi ziemiami dawnej Rzeczypospolitej. W świadomości współczesnych Polaków pozostaje on nade wszystko postacią rozpoznawalną jako twórca Encyklopedii staropolskiej, Roku polskiego w życiu, tradycji i pieśni, Geografii historycznej ziem dawnej Polski – monumentalnych i pionierskich, bogato ilustrowanych opracowań historycznych.
Gloger był człowiekiem renesansu, uczonym przynależnym do dziewiętnastowiecznej formacji intelektualnej, łączącym w swych pracach zainteresowania: historią, archeologią, folklorem, etnografią, literaturą, krajoznawstwem. Znamionowała go niezwykła wprost pracowitość. Jej wymiernym efektem pozostaje także, prócz dzieł publikowanych i wznawianych, ok. 800 prac, publikowanych w najważniejszych czasopismach naukowych i społecznych XIX wieku. Dodać do nich można także znacznie mniej liczne artykuły, rozproszone w różnego rodzaju pracach zbiorowych: kalendarzach, antologiach, tomach pokonferencyjnych oraz pamiątkowych. Prace te podejmują nader różnorodną tematykę: kulturalną, gospodarczą, społeczną, etnograficzną, archeologiczną, historyczną.
Teksty owe nigdy nie zostały zebrane i opublikowane w wydaniu książkowym, a rozproszone w rzadkich i trudno dziś dostępnych (w bibliotekach można je oglądać jedynie w postaci mikrofilmów) czasopismach XIX-wiecznych pozostają praktycznie niedostępne dla badaczy i miłośników kultury XIX stulecia.
Podstawowe cele naukowe przedkładanego projektu badawczego:
Krytyczna, III-tomowa, naukowa edycja Pism rozproszonych Zygmunta Glogera;
Inauguracja systematycznych badań nad naukowym, estetycznym i literackim kształtem tekstów, publikowanych w Pismach rozproszonych;
Wprowadzenie do edukacji uniwersyteckiej zajęć poświęconych Glogerowi.
W celu podjęcia i systematycznego przeprowadzenia wskazanej inicjatywy edytorskiej i naukowej Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w porozumieniu z Uniwersytetem w Białymstoku (Wydział Filologiczny), powołała Zespół Badawczy „Glogerianum”, który opracowuje edycję Pism rozproszonych we współpracy z kompetentnymi uczonymi z kraju i zagranicy.

Metodologia badań naukowych oraz koncepcja edycji
Metodologiczną podstawę prac stanowić będą osiągnięcia współczesnego edytorstwa, a także tradycyjne metody badań, właściwe historii literatury. Wszystkie bowiem teksty rozproszone w rzadkich, znajdujących się dziś w złym stanie czasopismach dziewiętnastowiecznych wymagają żmudnych analiz tekstologicznych, nade wszystko ustalenia podstawy druku na fundamencie wydania pierwodruku. Każdy tom edycji Pism rozproszonych zawierać będzie:
Szczegółowy wstęp, zawierający informacje o życiu i twórczości Glogera w okresie, z którego pochodzą publikowane teksty.
Szczegółowe zasady wydania tekstów.
Osobną dla każdego tekstu notę bibliograficzną.
Listę czasopism, do których pisał Gloger wraz z ich charakterystyką.
Tabelę miar i wag, używanych w XIX wieku (Gloger wielokrotnie używa w tekstach tego typu oznaczeń, często w formie skrótowej).
Bibliografię chronologiczną prac, zawartych w danym tomie.
Tom III zawierać będzie ponadto: bibliografię chronologiczną Pism rozproszonych, bibliografię przyporządkowującą teksty do określonych czasopism (nadrzędną kategorią porządkującą będą tytuły wydawnictw ciągłych), a także indeks nazwisk.
Liczba tomów: III
Liczba stron na jeden tom: ok. 900
Przyjęty porządek publikacji: chronologiczny, z podziałem na tytuły czasopism (w kolejności według pierwszego artykułu opublikowanego przez Glogera w danym czasopiśmie).
Plan edycji:
– styczeń 2015: edycja I tomu
– styczeń 2016: edycja II tomu
– styczeń 2017: edycja III tomu.

Wybrane publikacje na temat postaci i twórczości Zygmunta Glogera:
Zygmunt Gloger – badacz przeszłości ziemi ojczystej, pod red. J. Babicza i A. Kutrzeby-Pojnarowej, Warszawa 1978;
A. Dobroński, Podlasie w korespondencji Zygmunta Glogera, Białystok, 1986;
Spotkania z Glogerem : studia i materiały z łomżyńskich sesji i konkursów glogerowskich 1985-1995, oprac. A. Dobroński, B. Gołębiowski, Łomża 1985;
A. Dobroński, Wstęp, w: Z. Gloger, Dawna ziemia bielska i jej cząstkowa szlachta, Łomża 2005;
M. Federowski, Zygmunt Gloger : garść wspomnień osobistych, Warszawa 1912;
A. Gieysztor, Posłowie, w: Z. Gloger, Dawna ziemia łomżyńska, Łomża 1986;
G. Kowalski, Zygmunt Gloger. Dzieło – Recepcja – Perspektywy badań, „Bibliotekarz Podlaski” nr 23-24/2011-2012;
T. Komorowska, Gloger : opowieść biograficzna, Warszawa 1985;
A. Kutrzeba-Pojnarowa, Zygmunt Gloger, w: Polski Słownik Biograficzny, t. VIII, Kraków 1959.
J. Krzyżanowski, Szkice folklorystyczne, t. 1: Z teorii i dziejów folkloru, Kraków 1980;
J. Krzyżanowski, Wstęp, w: Z. Gloger, Encyklopedia staropolska, t. I-IV, Warszawa 1985;
S. Maciejewski, Szlachetni pasjonaci, Olsztyn 1978;
Rok glogerowski : materiały z sesji popularnonaukowej, Białystok, 10 listopada 1985 roku, Warszawa 1986;
H. Syska, Zygmunt Gloger, Warszawa 1963.